Το άγχος του αποχωρισμού εκδηλώνεται φυσιολογικά από τον έβδομο μήνα έως το δεύτερο χρόνο της ζωής του παιδιού και παραπέμπει στο φόβο ότι θα απολέσει τη φροντίδα και την προστασία που του παρέχεται, συνήθως από τη μητέρα. Η εμφάνιση του άγχους αποχωρισμού αποτελεί ένα βασικό στάδιο της ανθρώπινης εξέλιξης, που σηματοδοτεί την αναγνώριση των προσώπων και τη δυνατότητα σύναψης σχέσεων μαζί τους. Θεωρείται διαταραχή, όταν οι αντιδράσεις του παιδιού κατά τον αποχωρισμό ή απλώς στην απειλή του είναι ακραίες, πέρα από ό,τι αναμένεται σύμφωνα με το αναπτυξιακό του επίπεδο. Αποτελεί τη συχνότερη αγχώδη διαταραχή από εκείνες που πρωτοεμφανίζονται στην παιδική ηλικία και εκτιμάται ότι πλήττει το 4% των ανηλίκων, συμπεριλαμβανομένων και των εφήβων. Εκτός από τις κλινικές εκδηλώσεις στην παιδική ηλικία, το άγχος αποχωρισμού σε καθαρή ή καλυμμένη μορφή μπορεί να παρατείνεται και στην ενήλικη ζωή.
Το άγχος αποχωρισμού στην ενήλικη ζωή
Το άγχος για την ασφάλεια της προσκόλλησης είναι ένα φυσιολογικό και προσαρμοστικό εξελικτικό φαινόμενο, με παθολογικές εκδηλώσεις που αναδύονται μόνο εάν το παιδί εκτεθεί σε διαταραχές στις πρώιμες εμπειρίες δεσμών. Ορισμένα παιδιά με σοβαρό άγχος αποχωρισμού μπορεί να έχουν μια προσωπικότητα, η δομή της οποίας είναι ευάλωτη, με αποτέλεσμα να πάσχουν από αυτό σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Μελέτες που προέρχονται από τη θεωρία της προσκόλλησης σημειώνουν τη συνέχεια του άγχους αποχωρισμού στην πρώιμη και τη μετέπειτα ζωή με όρους όπως "ευαισθησία στην απόρριψη" ή "διαπροσωπική ευαισθησία". Πρόσφατες έρευνες στράφηκαν στην αναγνώριση "εσωτερικών αναπαραστάσεων" των προσώπων προσκόλλησης, που φαίνεται να παίζει σημαντικότερο ρόλο στην ενήλικη ζωή σε σχέση με την πραγματική παρουσία ή απουσία αυτών των προσώπων. Η ποιότητα των αναπαραστάσεων καθορίζει την αίσθηση του ατόμου για ασφάλεια, ανάγκη προσκόλλησης και συναισθηματική απάντηση στον αποχωρισμό.
Οι έρευνες αυτές ξεκίνησαν σε μία προσπάθεια μεταφοράς των σχημάτων της προσκόλλησης μητέρας-βρέφους σε αντίστοιχα σχήματα ενηλίκων. Δόθηκαν ερωτηματολόγια στους γονείς, που εξέταζαν τις σχέσεις προσκόλλησης στη δική τους παιδική ηλικία και την επίδραση που είχαν αυτές οι σχέσεις στην ανάπτυξή τους.
Σύμφωνα με τις απαντήσεις που έδωσαν οι γονείς, κατατάχθηκαν σε τρεις κατηγορίες:
1. Αυτόνομοι ασφαλείς γονείς: έδιναν μια σαφή και συνεκτική περιγραφή των πρώτων τους προσκολλήσεων
2. Ανήσυχοι-ανασφαλείς: ανέφεραν πολλές συγκρουόμενες παιδικές αναμνήσεις προσκόλλησης χωρίς να μπορούν να τις συνδέσουν σε μια συνεπή, οργανωμένη εικόνα
3. Απορριπτικοί: παρουσίαζαν ανικανότητα να θυμηθούν οτιδήποτε αφορούσε τις σχέσεις προσκόλλησης στην παιδική τους ηλικία.
Εκτός από τις γονεϊκές σχέσεις, οι σχέσεις προσκόλλησης της παιδικής ηλικίας φαίνεται να καθορίζουν τις ερωτικές και τις συζυγικές σχέσεις ενηλίκων. Ατομα που περιγράφουν τον εαυτό τους ως ασφαλή, αμφίθυμα ή αποφεύγοντα ως προς τις ερωτικές σχέσεις αναφέρουν αντίστοιχες σχέσεις γονέα-παιδιού στις οικογένειες από τις οποίες προέρχονται.
Συμπερασματικά, φαίνεται ότι το άγχος αποχωρισμού ξεκινά ως φυσιολογική εκδήλωση της πρώτης παιδικής ηλικίας και μας συνοδεύει είτε καθορίζοντας τις διαπροσωπικές μας σχέσεις είτε ως παθολογικό φαινόμενο μέχρι την ενήλικη ζωή. Η μελέτη της συνέχειας του άγχους αποχωρισμού από την παιδική στην ενήλικη ζωή παραμένει ανοιχτή. Ο διαχωρισμός των μορφών άγχους ανάλογα με την ηλικία και η μελέτη του ατομικού ιστορικού συμβάλλουν στη πληρέστερη κατανόηση και την καλύτερη θεραπευτική αντιμετώπιση ασθενών πού υποφέρουν από άγχος αποχωρισμού.
Το άγχος αποχωρισμού στην ενήλικη ζωή
Το άγχος για την ασφάλεια της προσκόλλησης είναι ένα φυσιολογικό και προσαρμοστικό εξελικτικό φαινόμενο, με παθολογικές εκδηλώσεις που αναδύονται μόνο εάν το παιδί εκτεθεί σε διαταραχές στις πρώιμες εμπειρίες δεσμών. Ορισμένα παιδιά με σοβαρό άγχος αποχωρισμού μπορεί να έχουν μια προσωπικότητα, η δομή της οποίας είναι ευάλωτη, με αποτέλεσμα να πάσχουν από αυτό σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Μελέτες που προέρχονται από τη θεωρία της προσκόλλησης σημειώνουν τη συνέχεια του άγχους αποχωρισμού στην πρώιμη και τη μετέπειτα ζωή με όρους όπως "ευαισθησία στην απόρριψη" ή "διαπροσωπική ευαισθησία". Πρόσφατες έρευνες στράφηκαν στην αναγνώριση "εσωτερικών αναπαραστάσεων" των προσώπων προσκόλλησης, που φαίνεται να παίζει σημαντικότερο ρόλο στην ενήλικη ζωή σε σχέση με την πραγματική παρουσία ή απουσία αυτών των προσώπων. Η ποιότητα των αναπαραστάσεων καθορίζει την αίσθηση του ατόμου για ασφάλεια, ανάγκη προσκόλλησης και συναισθηματική απάντηση στον αποχωρισμό.
Οι έρευνες αυτές ξεκίνησαν σε μία προσπάθεια μεταφοράς των σχημάτων της προσκόλλησης μητέρας-βρέφους σε αντίστοιχα σχήματα ενηλίκων. Δόθηκαν ερωτηματολόγια στους γονείς, που εξέταζαν τις σχέσεις προσκόλλησης στη δική τους παιδική ηλικία και την επίδραση που είχαν αυτές οι σχέσεις στην ανάπτυξή τους.
Σύμφωνα με τις απαντήσεις που έδωσαν οι γονείς, κατατάχθηκαν σε τρεις κατηγορίες:
1. Αυτόνομοι ασφαλείς γονείς: έδιναν μια σαφή και συνεκτική περιγραφή των πρώτων τους προσκολλήσεων
2. Ανήσυχοι-ανασφαλείς: ανέφεραν πολλές συγκρουόμενες παιδικές αναμνήσεις προσκόλλησης χωρίς να μπορούν να τις συνδέσουν σε μια συνεπή, οργανωμένη εικόνα
3. Απορριπτικοί: παρουσίαζαν ανικανότητα να θυμηθούν οτιδήποτε αφορούσε τις σχέσεις προσκόλλησης στην παιδική τους ηλικία.
Εκτός από τις γονεϊκές σχέσεις, οι σχέσεις προσκόλλησης της παιδικής ηλικίας φαίνεται να καθορίζουν τις ερωτικές και τις συζυγικές σχέσεις ενηλίκων. Ατομα που περιγράφουν τον εαυτό τους ως ασφαλή, αμφίθυμα ή αποφεύγοντα ως προς τις ερωτικές σχέσεις αναφέρουν αντίστοιχες σχέσεις γονέα-παιδιού στις οικογένειες από τις οποίες προέρχονται.
Συμπερασματικά, φαίνεται ότι το άγχος αποχωρισμού ξεκινά ως φυσιολογική εκδήλωση της πρώτης παιδικής ηλικίας και μας συνοδεύει είτε καθορίζοντας τις διαπροσωπικές μας σχέσεις είτε ως παθολογικό φαινόμενο μέχρι την ενήλικη ζωή. Η μελέτη της συνέχειας του άγχους αποχωρισμού από την παιδική στην ενήλικη ζωή παραμένει ανοιχτή. Ο διαχωρισμός των μορφών άγχους ανάλογα με την ηλικία και η μελέτη του ατομικού ιστορικού συμβάλλουν στη πληρέστερη κατανόηση και την καλύτερη θεραπευτική αντιμετώπιση ασθενών πού υποφέρουν από άγχος αποχωρισμού.
