Φοβίες και άγχος
Ένα μικρό ποσοστό φόβου μπορεί να βοηθήσει ένα νεαρό άτομο να προετοιμαστεί για να αντιμετωπίσει καταστάσεις δοκιμασίας (εξετάσεις, αθλητικούς αγώνες), οι οποίες απαιτούν υψηλή απόδοση. Πέρα, όμως, από ένα ορισμένο επίπεδο έντασης ο φόβος μπορεί να «παραλύσει» κάποιον. Υπάρχουν διάφοροι τύποι φοβίας. Για παράδειγμα, μερικοί έφηβοι έχουν ένα μόνιμο φόβο και μια επίμονη επιθυμία να αποφεύγουν μια κατάσταση. Έτσι μια φοβία για συμμετοχή στα πάρτι ξεκινά με την εντύπωση ότι θα είναι εκτεθειμένοι σε πιθανή «λεπτομερή εξέταση» από τους άλλους και φοβούνται ότι θα εξευτελιστούν. Στην περίπτωση της αγοραφοβίας, ο νεαρός έχει ένα μόνιμο φόβο να μείνει μόνος ή αποφεύγει να παραμείνει σε δημόσιους χώρους (όπως π.χ. στα πολυάριθμα σούπερ μάρκετ, στις δημόσιες συγκοινωνίες, σε ασανσέρ), από τους οποίους η διαφυγή ίσως είναι δύσκολη ή δεν μπορεί να περιμένει βοήθεια όταν ξαφνικά νιώσει άσχημα. Αυτός που υποφέρει, γνωρίζει ότι οι φόβοι του είναι παράλογοι. Αυτός ο πανικός δεν μπορεί να ελεγχθεί συνειδητά. Μια φοβία δεν μπορεί να ξεπεραστεί από τον έφηβο με λογικές επεξηγήσεις, όπως πιστεύουν και επιμένουν οι γονείς.
Τα φοβικά άτομα παρουσιάζουν μια ποικιλία από ψυχοφυσιολογικές αντιδράσεις κατά την έκθεσή τους στο αντικείμενο ή την κατάσταση του φόβου – ταχυκαρδία, αυξημένη εφίδρωση, αυξημένη ταχύτητα αναπνοής και αισθήματα δυσφορίας στο πεπτικό σύστημα. Μια φοβία έχει τέσσερις διαστάσεις: την ψυχολογική, την ψυχοφυσιολογική, της συμπεριφοράς και την κοινωνική. Το άγχος αποτελεί την ψυχολογική διάσταση.
Το άγχος αποτελεί την ψυχολογική διάσταση των φοβιών. Ο όρος «αγχωτικό σύνδρομο» χρησιμοποιείται συχνά για περιγράψει οποιαδήποτε κατάσταση συναισθηματικής φόρτισης. Τα άτομα έχουν διαφορές στις αντιδράσεις τους σε «δύσκολες» καταστάσεις. Για παράδειγμα, οι εξετάσεις μπορεί να είναι πηγή άγχους για κάποιους μαθητές αλλά όχι για άλλους. Το άγχος προκαλεί υπερένταση και εκνευρισμό και αρκετές φορές αποδιοργάνωση. Οι μεταβολές στη συμπεριφορά, οι οποίες επηρεάζονται από το άγχος, συνοδεύονται επίσης από μεταβολές στο σώμα. Τα έφηβοι διαμαρτύρονται συχνά για πόνους που δεν φαίνεται πάντα να έχουν βιολογική προέλευση. Αυτές είναι οι λεγόμενες ψυχοσωματικές διαταραχές.
Οι μέθοδοι που μερικές φορές βοηθούν τους νέους να ξεπεράσουν τους φόβους και το άγχος τους είναι οι ακόλουθοι:
1. Λεκτική ερμηνεία και ενθάρρυνση
2. Λεκτική ερμηνεία και μαζί μια πρακτική επίδειξη που θα αποδεικνύει ότι το αντικείμενο ή η κατάσταση που προκαλεί φόβο δεν είναι επικίνδυνα.
3. Παρουσίαση παραδειγμάτων έλλειψης φόβου όσον αφορά το αντικείμενο ή την κατάσταση (οι γονείς αναφέρονται στο παράδειγμα άλλων νέων ανθρώπων που δεν φοβούνται.)
Κατάθλιψη
Καθώς οι νέες ευθύνες της επικείμενης ενηλικίωσης και οι δυσκολίες της σεξουαλικής προσαρμογής γίνονται ολοφάνερες, τα συνηθισμένα συναισθήματα της δυστυχίας και της εσωτερικής αναστάτωσης εξελίσσονται για μερικούς εφήβους σε πιο σοβαρές καταθλιπτικές διαθέσεις, όπως είναι μια αίσθηση ανικανότητας και αδυναμίας απέναντι σε γεγονότα που είναι έξω, ή πέρα από τον έλεγχό τους.
Η ηπιότερη μορφή κατάθλιψης μπορεί να φανεί ως μια έλλειψη ψυχικής ενέργειας και ευεξίας. Στις πιο σοβαρές εκδηλώσεις οι έφηβοι τείνουν να είναι ευέξαπτοι και κακοδιάθετοι, κοιμούνται λίγο, χάνουν την όρεξή τους και είναι διαρκώς καηφείς και χωρίς ζωντάνια. Νιώθουν αβοήθητοι, θλιμμένοι και άχρηστοι, και μερικές φορές βρίσκουν αδύνατο να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής. Αδυνατούν να συγκεντρωθούν και να είναι δημιουργικοί στη σχολική διαδικασία. Παρατηρείται μια συνεχής αναζήτηση για διασκεδάσεις και νέες δραστηριότητες. Πολλές φορές, απορρίπτουν ή αγνοούν τους ήδη υπάρχοντες φίλους.
Φαίνεται παράδοξο το γεγονός οι υψηλοί στόχοι, τους οποίους οι προέφηβοι και οι έφηβοι θέτουν στους εαυτούς τους, ταυτόχρονα δημιουργούν και προβλήματα. Όλα δείχνουν ότι οι νέοι άνθρωποι που κάνουν πολύ αυστηρή αυτοκριτική, που νιώθουν μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην ιδεώδη και στην πραγματική εικόνα του εαυτού τους, τείνουν να είναι αγχώδεις, ανασφαλείς, καταθλιπτικοί. Η κατάθλιψη είναι ένα συνοδευτικό φαινόμενο τάσεων αυτοκτονίας, η οποία συνδέεται συνήθως με συναισθηματικά προβλήματα και προβλήματα συμπεριφοράς καθώς και αντίστοιχη σωματική και κοινωνική πίεση. Ο αριθμός των αυτοκτονιών αυξάνει αρκετά συχνά κατά τη διάρκεια της εφηβείας.
Ένα μικρό ποσοστό φόβου μπορεί να βοηθήσει ένα νεαρό άτομο να προετοιμαστεί για να αντιμετωπίσει καταστάσεις δοκιμασίας (εξετάσεις, αθλητικούς αγώνες), οι οποίες απαιτούν υψηλή απόδοση. Πέρα, όμως, από ένα ορισμένο επίπεδο έντασης ο φόβος μπορεί να «παραλύσει» κάποιον. Υπάρχουν διάφοροι τύποι φοβίας. Για παράδειγμα, μερικοί έφηβοι έχουν ένα μόνιμο φόβο και μια επίμονη επιθυμία να αποφεύγουν μια κατάσταση. Έτσι μια φοβία για συμμετοχή στα πάρτι ξεκινά με την εντύπωση ότι θα είναι εκτεθειμένοι σε πιθανή «λεπτομερή εξέταση» από τους άλλους και φοβούνται ότι θα εξευτελιστούν. Στην περίπτωση της αγοραφοβίας, ο νεαρός έχει ένα μόνιμο φόβο να μείνει μόνος ή αποφεύγει να παραμείνει σε δημόσιους χώρους (όπως π.χ. στα πολυάριθμα σούπερ μάρκετ, στις δημόσιες συγκοινωνίες, σε ασανσέρ), από τους οποίους η διαφυγή ίσως είναι δύσκολη ή δεν μπορεί να περιμένει βοήθεια όταν ξαφνικά νιώσει άσχημα. Αυτός που υποφέρει, γνωρίζει ότι οι φόβοι του είναι παράλογοι. Αυτός ο πανικός δεν μπορεί να ελεγχθεί συνειδητά. Μια φοβία δεν μπορεί να ξεπεραστεί από τον έφηβο με λογικές επεξηγήσεις, όπως πιστεύουν και επιμένουν οι γονείς.
Τα φοβικά άτομα παρουσιάζουν μια ποικιλία από ψυχοφυσιολογικές αντιδράσεις κατά την έκθεσή τους στο αντικείμενο ή την κατάσταση του φόβου – ταχυκαρδία, αυξημένη εφίδρωση, αυξημένη ταχύτητα αναπνοής και αισθήματα δυσφορίας στο πεπτικό σύστημα. Μια φοβία έχει τέσσερις διαστάσεις: την ψυχολογική, την ψυχοφυσιολογική, της συμπεριφοράς και την κοινωνική. Το άγχος αποτελεί την ψυχολογική διάσταση.
Το άγχος αποτελεί την ψυχολογική διάσταση των φοβιών. Ο όρος «αγχωτικό σύνδρομο» χρησιμοποιείται συχνά για περιγράψει οποιαδήποτε κατάσταση συναισθηματικής φόρτισης. Τα άτομα έχουν διαφορές στις αντιδράσεις τους σε «δύσκολες» καταστάσεις. Για παράδειγμα, οι εξετάσεις μπορεί να είναι πηγή άγχους για κάποιους μαθητές αλλά όχι για άλλους. Το άγχος προκαλεί υπερένταση και εκνευρισμό και αρκετές φορές αποδιοργάνωση. Οι μεταβολές στη συμπεριφορά, οι οποίες επηρεάζονται από το άγχος, συνοδεύονται επίσης από μεταβολές στο σώμα. Τα έφηβοι διαμαρτύρονται συχνά για πόνους που δεν φαίνεται πάντα να έχουν βιολογική προέλευση. Αυτές είναι οι λεγόμενες ψυχοσωματικές διαταραχές.
Οι μέθοδοι που μερικές φορές βοηθούν τους νέους να ξεπεράσουν τους φόβους και το άγχος τους είναι οι ακόλουθοι:
1. Λεκτική ερμηνεία και ενθάρρυνση
2. Λεκτική ερμηνεία και μαζί μια πρακτική επίδειξη που θα αποδεικνύει ότι το αντικείμενο ή η κατάσταση που προκαλεί φόβο δεν είναι επικίνδυνα.
3. Παρουσίαση παραδειγμάτων έλλειψης φόβου όσον αφορά το αντικείμενο ή την κατάσταση (οι γονείς αναφέρονται στο παράδειγμα άλλων νέων ανθρώπων που δεν φοβούνται.)
Κατάθλιψη
Καθώς οι νέες ευθύνες της επικείμενης ενηλικίωσης και οι δυσκολίες της σεξουαλικής προσαρμογής γίνονται ολοφάνερες, τα συνηθισμένα συναισθήματα της δυστυχίας και της εσωτερικής αναστάτωσης εξελίσσονται για μερικούς εφήβους σε πιο σοβαρές καταθλιπτικές διαθέσεις, όπως είναι μια αίσθηση ανικανότητας και αδυναμίας απέναντι σε γεγονότα που είναι έξω, ή πέρα από τον έλεγχό τους.
Η ηπιότερη μορφή κατάθλιψης μπορεί να φανεί ως μια έλλειψη ψυχικής ενέργειας και ευεξίας. Στις πιο σοβαρές εκδηλώσεις οι έφηβοι τείνουν να είναι ευέξαπτοι και κακοδιάθετοι, κοιμούνται λίγο, χάνουν την όρεξή τους και είναι διαρκώς καηφείς και χωρίς ζωντάνια. Νιώθουν αβοήθητοι, θλιμμένοι και άχρηστοι, και μερικές φορές βρίσκουν αδύνατο να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής. Αδυνατούν να συγκεντρωθούν και να είναι δημιουργικοί στη σχολική διαδικασία. Παρατηρείται μια συνεχής αναζήτηση για διασκεδάσεις και νέες δραστηριότητες. Πολλές φορές, απορρίπτουν ή αγνοούν τους ήδη υπάρχοντες φίλους.
Φαίνεται παράδοξο το γεγονός οι υψηλοί στόχοι, τους οποίους οι προέφηβοι και οι έφηβοι θέτουν στους εαυτούς τους, ταυτόχρονα δημιουργούν και προβλήματα. Όλα δείχνουν ότι οι νέοι άνθρωποι που κάνουν πολύ αυστηρή αυτοκριτική, που νιώθουν μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην ιδεώδη και στην πραγματική εικόνα του εαυτού τους, τείνουν να είναι αγχώδεις, ανασφαλείς, καταθλιπτικοί. Η κατάθλιψη είναι ένα συνοδευτικό φαινόμενο τάσεων αυτοκτονίας, η οποία συνδέεται συνήθως με συναισθηματικά προβλήματα και προβλήματα συμπεριφοράς καθώς και αντίστοιχη σωματική και κοινωνική πίεση. Ο αριθμός των αυτοκτονιών αυξάνει αρκετά συχνά κατά τη διάρκεια της εφηβείας.
