Χωρισμός και Διαζύγιο

Γράφει: Καρόλα Folle - Αλέπη, Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος

Σύμφωνα με τα διεθνή στατιστικά στοιχεία, τα διαζύγια αυξάνονται κάθε χρόνο και το ποσοστό διαλυμένων γάμων έχει φτάσει ανάλογα με τη χώρα περίπου στο 50-70 %. Στην Ελλάδα τα διαζύγια αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο και έτσι τα τελευταία 10 χρόνια έχουν τριπλασιαστεί. Συνεπώς ο χωρισμός των γονέων είναι μια πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερα παιδιά και στη χώρα μας.
Ένα μεγάλο ποσοστό διαζυγίων παρατηρείται στην πρώτη δεκαετία του γάμου με αποτέλεσμα να εμπλέκονται πολλές φορές παιδιά μικρής ηλικίας σε αυτή τη οδυνηρή διαδικασία και αν οι γονείς δε χειριστούν το χωρισμό τους κατάλληλα, μπορεί να υπάρξουν δυσμενείς συνέπειες στην ψυχική υγεία και ευεξία των παιδιών τους.



Επίδραση του διαζυγίου στα παιδιά

Όταν χωρίζουν οι γονείς του, το κάθε παιδί κατακλύζεται κατά τη διάρκεια των διαφορετικών σταδίων του χωρισμού από ένα πλήθος συναισθημάτων όπως θυμό, μοναξιά, αμηχανία, ντροπή, απογοήτευση, φόβο και μια αίσθηση προδοσίας. Αυτά τα συναισθήματα, έχουν σαν αποτέλεσμα διάφορες αντιδράσεις του παιδιού, που ποικίλουν ανάλογα με:
- την ηλικία του
- τη συγκρότηση και την ψυχοσυναισθηματική ωριμότητά του
- την ποιότητα των σχέσεων που είχε το παιδί με τους γονείς του πριν το διαζύγιο
- την ένταση και τη διάρκεια των γονικών συγκρούσεων
- το κοινωνικό δίκτυο υποστήριξης
- τη δυνατότητα συμβουλευτικής γονέων και της υποστήριξης από κάποιον ειδικό
- τον τρόπο διαχείρισης του χωρισμού από τους γονείς και την ικανότητά τους να ανταποκριθούν στις ανάγκες των παιδιών κατά τη διάρκεια του διαζυγίου.

Στις διάφορες φάσεις του χωρισμού το παιδί μπορεί να παρουσιάσει αντιδράσεις όπως:

- Άρνηση
Ιδιαίτερα τα μικρότερα παιδιά καταφεύγουν στην άρνηση της πραγματικότητας ως αμυντικό μηχανισμό. Προτιμούν να πιστεύουν ότι ο γονέας που έφυγε απλά μένει σε ένα άλλο σπίτι και κάποια στιγμή θα γυρίσει.
- Θυμός και επιθετικότητα
Πολλές φορές παρατηρούνται επίσης εκρήξεις θυμού και αυξημένη επιθετικότητα του παιδιού προς τους γονείς του και τα αδέλφια του καθώς και τους φίλους του ως αντίδραση στο χωρισμό των γονέων.
- Εσωστρέφεια και μελαγχολία
Μπορεί όμως επίσης να αντιδρούν με το να κλείνονται στον εαυτό τους, να απομονώνονται και να μελαγχολούν. Πολλά παιδιά περνούν από μια περίοδο θλίψης, κατά την οποία βιώνουν και μαθαίνουν να αποδέχονται την απώλεια της αρχικής οικογενειακής τους δομής.
- Ενοχές
Δεν είναι σπάνιες ωστόσο οι περιπτώσεις όπου τα παιδιά νιώθουν ενοχές για το χωρισμό των γονέων και κατηγορούν τον εαυτό τους («Ο μπαμπάς φεύγει επειδή δεν ήμουν καλό παιδί.») Ένα μεγαλύτερο παιδί μπορεί να καταλάβει ότι δεν είναι η αιτία του χωρισμού, μπορεί ωστόσο να κατηγορεί τον εαυτό του που δεν μπόρεσε να βελτιώσει την κατάσταση.
- Πτώση στις σχολικές επιδόσεις
Η ανισορροπία της οικογενειακής κατάστασης στα διάφορα στάδια του χωρισμού και η συναισθηματική αναστάτωση του παιδιού έχει πολύ συχνά αρνητικές επιπτώσεις στις σχολικές του επιδόσεις.
- Απομάκρυνση
Ιδιαίτερα σε παιδιά στην εφηβεία βλέπουμε πολλές φορές και αντιδράσεις που δίνουν την εντύπωση ότι απομακρύνονται από την οικογενειακή ζωή και προσκολλώνται περισσότερο στους φίλους τους.
- Παλινδρόμηση σε μικρότερες ηλικίες
Πολλές φορές τα παιδιά αντιδρούν σε έναν χωρισμό με το να συμπεριφέρονται σαν παιδιά μικρότερης ηλικίας ή να εμφανίζουν συμπεριφορές ενός αναπτυξιακού σταδίου που είχαν ξεπεράσει, όπως νυχτερινή ενούρηση και «μπεμπέκισμα» στην ομιλία ή να απαιτούν την πιπίλα τους την οποία είχαν πετάξει προ πολλού.
- Προσπάθειες συμφιλίωσης
Ανεξαρτήτως του πόσο φιλικό είναι το διαζύγιο, τις περισσότερες φορές τα παιδιά δε θέλουν να χωρίσουν οι γονείς τους γιατί, βλέπουν ως απώλεια το γεγονός ότι η οικογένειά τους διαλύεται. Μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις, για παράδειγμα όταν ένας γονέας ασκεί σωματική ή ψυχολογική βία προς τον άλλο ή προς τα παιδιά, ενδέχεται να το δεχτούν με ανακούφιση.
Τα παιδιά συνήθως έχουν ελπίδες ότι οι γονείς τους θα ξανασμίξουν και να κάνουν προσπάθειες συμφιλίωσής τους όπως π.χ. να προσπαθούν να κάνουν τους γονείς τους να μιλάνε μεταξύ τους, με το να συμπεριφέρονται ακατάλληλα και έτσι να «παίρνουν» το πρόβλημα από τους γονείς και να γίνονται εκείνα το πρόβλημα με σκοπό να συμμαχούν οι γονείς για την επίλυσή του.



Πότε πρέπει να ζητήσουμε τη συμβουλή ενός ειδικού;

Όταν οι γονείς έχουν πάρει την απόφαση να χωρίσουν, καλό θα ήταν να επισκεφτούν μαζί έναν ειδικό να συμβουλευτούν για τη σωστή διαχείριση του χωρισμού έτσι ώστε να έχει όσο γίνεται λιγότερες αρνητικές επιπτώσεις στο παιδί τους. Πρέπει να είναι πολύ κοντά στο παιδί τους σε όλες τις φάσεις του χωρισμού και να παρατηρούν τις αντιδράσεις του έτσι ώστε να προλάβουν τυχόν δυσκολίες στην προσαρμογή του παιδιού στη νέα του πραγματικότητα.
Ο παρακάτω κατάλογος αναφέρει επιγραμματικά συμπτώματα / αντιδράσεις του παιδιού που μπορεί να αποτελούν ένδειξη για ανάγκη αυξημένης υποστήριξης ή παρέμβασης από έναν παιδοψυχολόγο:
- επιδείνωση και κλιμάκωση των φυσιολογικών αντιδράσεων (βλ. Αντιδράσεις παιδιών)
- αισθήματα και εκδηλώσεις απόγνωσης και απελπισίας
- έντονη και διαρκή απομόνωση
- σημαντική απώλεια ή αύξηση βάρους
- συχνοί εφιάλτες
- έντονη απασχόληση με την πιθανότητα να αρρωστήσουν τα ίδια ή / και κάποιος άλλος
- προβλήματα συμπεριφοράς
- προβλήματα στο σχολείο με τους συμμαθητές, τα μαθήματα, ή τους εκπαιδευτικούς
- ψέματα
- καταστροφικότητα
- σημαντική αλλαγή συμπεριφοράς και στον χαρακτήρα τους
- επίμονη εκρηκτική και επιθετική συμπεριφορά
- τάσεις φυγής
- κλοπές
- ψυχοσωματικές ενοχλήσεις
- έντονοι και μη ρεαλιστικοί φόβοι



Συμβουλές για ένα διαζύγιο όσο γίνεται πιο ανώδυνο για τα παιδιά

- Καλό θα είναι οι δυο γονείς σε ένα πνεύμα συνεργασίας να εξηγήσουν με ήρεμο και απλό τρόπο ανάλογα με την ηλικία, το χαρακτήρα και τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού, ότι πρόκειται να χωρίσουν και να συζητήσουν μαζί του για τις αλλαγές που θα γίνουν στη ζωή του. Πρέπει να περάσουν το μήνυμα ότι ο χωρισμός είναι η καλύτερη λύση σε ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι γονείς και ότι είναι το πρώτο βήμα καλυτέρευσης μιας δύσκολης κατάστασης. Θα πρέπει να του επιβεβαιώσουν ότι δεν έχει καμία ευθύνη για τον χωρισμό και ότι οι γονείς του θα το αγαπάνε όπως πριν και θα μείνουν ο μπαμπάς του και η μαμά του για όλη του τη ζωή.
- Ο χωρισμός σημαίνει το τέλος της συντροφικής σχέσης του ζευγαριού αλλά δεν παύουν να είναι οι γονείς του παιδιού τους. Τα παιδιά έχουν ανάγκη και τους δύο γονείς και η ανατροφή των παιδιών καθώς και η διαπαιδαγώγησή τους είναι ευθύνη και των δύο. Προσπαθήστε να διατηρήσετε μια σχέση όπου θα επικοινωνείτε χωρίς μεγάλη δυσφορία και εντάσεις και θα συνεργάζεστε για το καλό του παιδιού σας. Πρέπει να ανταλλάσετε παρατηρήσεις αναφορικά με όσα συμβαίνουν στη ζωή του παιδιού και χρειάζεται να χειρίζεστε από κοινού τα διάφορα θέματα και τυχόν προβλήματα που αφορούν το παιδί έτσι ώστε να μην πάρουν μεγαλύτερες διαστάσεις.

- Καλό θα ήταν να επιδιώξετε την από κοινού επιμέλεια του παιδιού, γιατί έρευνες έχουν δείξει ότι είναι προτιμότερο για την εξέλιξη του παιδιού, να ασχολούνται και οι δύο γονείς μαζί του και το παιδί να έχει επαφή και με τους δύο. Η από κοινού επιμέλεια βέβαια έχει ως προϋπόθεση την καλή επικοινωνία των γονέων όσον αφορά το παιδί τους. Θα πρέπει να παραμερίζουν τις διαφορές τους και να συμβιβάζονται για χάρη του παιδιού. Έκτος αν υπάρχουν σοβαροί λόγοι, αν π.χ. ο γονέας ασκεί ψυχολογική ή σωματική βία στο παιδί, ή αν το παιδί βιώνει ακατάλληλες καταστάσεις στο σπίτι του, είναι καλύτερα για το παιδί να βλέπει και τους δύο γονείς του τακτικά, σε προκαθορισμένες μέρες και ώρες, παρά να έχει περιστασιακή ή και καμία επαφή με τον ένα γονέα.

- Σεβαστείτε τη σχέση του παιδιού με τον άλλο γονέα χωρίς να του δημιουργήσετε ενοχές επειδή χαίρεται αυτή την επαφή.
- Συζητήστε με το παιδί τις αλλαγές που πρόκειται να γίνουν στο καθημερινό του πρόγραμμα και τι περιμένετε από εκείνο. Δεν πρέπει όμως σε καμία περίπτωση να περάσετε το μήνυμα ότι πρέπει να αναλάβει το ρόλο ενός μεγάλου. Γι΄ αυτό το λόγο δεν πρέπει να κάνετε σχόλια όπως «Τώρα εσύ είσαι ο άντρας της οικογένειας.» ή «Τώρα πρέπει εσύ να προσέχεις τη μαμά σου.»
- Οι γονείς πρέπει να το ενθαρρύνουν να μιλήσει για τα συναισθήματά του, για τις ανησυχίες του και για τους φόβους του χωρίς όμως να κατακλύζουν το παιδί ή να το πιέζουν ή να προκαλούν τη συζήτησή γύρω από το χωρισμό για την αποφόρτιση των δικών τους συναισθημάτων.
- Επειδή οι σχέσεις με τους παππούδες, τις γιαγιάδες και τους άλλους συγγενείς λειτουργούν εξισορροποιητικά, πρέπει να φροντίσετε να τους βλέπει και μετά το χωρισμό. Δεν πρέπει να του δημιουργήσετε ενοχές επειδή επιθυμεί να βλέπει τα πρώην πεθερικά σας ή άλλους συγγενείς του/της πρώην συντρόφού σας.
- Ένα διαζύγιο φέρνει τεράστιες αλλαγές στη ζωή ενός παιδιού. Διαλύεται ο κόσμος που γνώριζε μέχρι τότε και νιώθει ότι η ζωή του πλέον δεν είναι προβλέψιμη, γεγονός που του δημιουργεί μεγάλη ανασφάλεια. Επίσης βιώνει έντονα την αίσθηση της απώλειας και πενθεί για το άτομο που έχει φύγει από το σπίτι και πολλές φορές ζει με το φόβο ότι αφού έφυγε ο ένας γονέας, υπάρχει κίνδυνος να χάσει και τον άλλο, προκαλώντας το αίσθημα της προοπτικής να μείνει μόνο στον κόσμο. Πολλές φορές χάνει ταυτόχρονα και την άμεση επαφή με κάποιους φίλους, συγγενείς, γείτονες και άλλους ανθρώπους που είχε δημιουργήσει συναισθηματικούς δεσμούς, ιδιαίτερα όταν παράλληλα με το χωρισμό μετακομίζει σε άλλο σπίτι ή και σε άλλη πόλη. Γι' αυτούς τους λόγους είναι πάρα πολύ σημαντικό να εξασφαλίσουν οι γονείς όσο γίνεται πιο σύντομα μια καθημερινή σταθερότητα και «ρουτίνα» για το παιδί για να νιώσει ασφάλεια και σιγουριά. Αυτό σημαίνει συγκεκριμένα:
- πέρα από τις απαραίτητες αλλαγές, να φροντίζουν οι γονείς να συνεχίσει το παιδί τη ζωή που είχε και πριν το χωρισμό με τις εξωσχολικές δραστηριότητες, τα χόμπι του, το σχολείο του και με τις παρέες του.
- να έχει σταθερή επαφή και επικοινωνία με το γονέα που έφυγε από το σπίτι και να φροντίσουν να υπάρχουν σταθερές ώρες και μέρες που το βλέπει για να καλλιεργήσουν την αίσθηση της σιγουριάς και ασφάλειας στο παιδί και όχι όποτε «μπορεί» ή «βολεύει» να βλέπει το παιδί.
- οι δύο γονείς πρέπει να υιοθετούν μια κοινή στάση προς το παιδί. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να συμφωνούν για το γενικό σκεπτικό της διαπαιδαγώγησής του, με το να βάλουν τα ίδια όρια, να μην επιτρέπει ο ένας γονέας αυτό που απαγορεύει ο άλλος και να συμμετέχουν και οι δυο γονείς στις καθημερινές υποχρεώσεις του, π.χ. η μελέτη για το σχολείο, για να αποφευχθεί η ταύτιση του ενός γονέα με τις «υποχρεώσεις» και του άλλου με τη «διασκέδαση».
- Oι γονείς πρέπει να ενημερώσουν άτομα που συναναστρέφονται με το παιδί (δασκάλους, νηπιαγωγούς, προπονητές κτλ.) για το χωρισμό τους για να χειρίζονται το θέμα αυτό με ευαισθησία και κατανόηση αλλά και για να τους ενημερώνουν για τυχόν αντιδράσεις ή αλλαγές συμπεριφοράς του παιδιού τους, τις οποίες μπορεί να μην εκδηλώνει στο σπίτι.

Ίσως ακόμα πιο σημαντικό από τις συμβουλές για το τι θα ήταν καλό να κάνετε, είναι να προσέχετε ιδιαίτερα αντιδράσεις και συμπεριφορές προς αποφυγή:

- ΜΗ χρησιμοποιείτε το παιδί ως «ενδιάμεσο» που θα μεταφέρει μηνύματα στον πρώην σύντροφό σας.

- ΜΗ χρησιμοποιείτε το παιδί σας ως «σύμμαχο» για την αντιμετώπιση προβλημάτων και καταστάσεων που αφορούν αποκλειστικά και μόνο τους γονείς.
- ΜΗ ζητάτε από το παιδί να κρατάει μυστικά από τον πρώην σύντροφό σας.
- ΜΗ χρησιμοποιείτε το παιδί ως μέσο διαπραγμάτευσης.
- ΜΗΝ υποτιμάτε τον άλλο γονέα μπροστά στο παιδί.
- ΜΗΝ αντιμετωπίζετε το παιδί ως «έμπιστο φίλο».
- ΜΗ χρησιμοποιείτε το παιδί σαν «υποκατάστατο» του/της πρώην συντρόφου σας, για παράδειγμα, να μην κοιμάστε μαζί , να μην του αναθέτετε υποχρεώσεις που δεν ανταποκρίνονται στην ηλικία του ή στο ρόλο του.
- ΜΗΝ καταφύγετε σε υλικά ανταλλάγματα επειδή νιώθετε ενοχές για το χωρισμό σας
- ΜΗΝ παραμελήσετε τον εαυτό σας γιατί θα μεταδώσετε έτσι στο παιδί σας ένα μήνυμα απελπισίας και απόγνωσης το οποίο είναι πολύ πιθανό να το υιοθετήσει εμμέσως και το ίδιο.

«Μένω στο γάμο λόγο των παιδιών» - Μία σωστή απόφαση;

Ο φόβος της πιθανής αρνητικής επίδρασης στα παιδιά καθώς και η οικονομική ανασφάλεια είναι συνήθως οι πιο ανασταλτικοί παράγοντες στο να χωρίσει ένα ζευγάρι που βρίσκεται σε μια δυσλειτουργική, αποτυχημένη ή ακόμη και καταστροφική σχέση. Πολλές φορές, όταν ένα ζευγάρι μένει μαζί μόνο λόγω της ύπαρξης ενός παιδιού, οι δυο σύζυγοι αποποιούνται τις ευθύνες που οι ίδιοι έχουν για την αντιμετώπιση της άσχημης κατάστασης που βιώνουν. Αποτέλεσμα είναι να λειτουργεί το παιδί ως άλλοθι για τη διαιώνιση μιας δυσλειτουργικής, ανισορροπημένης και πολλές φορές παθολογικής κατάστασης στην οποία ουσιαστικά υποφέρουν όλα τα μέλη της οικογένειας ενώ στην πραγματικότητα οι λόγοι που το ζευγάρι δεν αποφασίζει να χωρίσει είναι άλλοι, όπως π.χ. ανασφάλεια καθώς και κοινωνικοί και οικονομικοί λόγοι.
Τις περισσότερες φορές άλλωστε, δεν είναι αυτό καθαυτό το γεγονός του διαζυγίου που πληγώνει τα παιδιά, αλλά η εχθρότητα, οι συγκρούσεις, η έλλειψη λειτουργικής επικοινωνίας και οι διαμάχες που προηγούνται του χωρισμού, καθώς και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιείται το διαζύγιο. Εκεί συνήθως οφείλονται οι αρνητικές επιπτώσεις στον ψυχικό κόσμο των παιδιών.

Οι γονείς που μένουν μαζί μόνο «λόγω των παιδιών» πρέπει να λάβουν σοβαρά υπ' όψιν τα παρακάτω:

- το ψυχολογικό και ψυχοσωματικό κόστος της παραμονής σε μια αποτυχημένη σχέση για τους δυο συζύγους με τις ανάλογες συνέπειες στην ψυχική υγεία και ευεξία των παιδιών
- τον αντίκτυπο που έχει στο παιδί η αίσθηση ότι εκείνο είναι ο μοναδικός λόγος που είναι οι γονείς του μαζί και υποφέρουν καθημερινά, πράγμα που το κάνει να νιώθει ενοχές και θλίψη
- το πρότυπο που δίνουν οι γονείς στο παιδί σχετικά με τις μελλοντικές του επιλογές στις σχέσεις του – (έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που βλέπουν τους γονείς τους να συμπεριφέρονται επιθετικά, ερειστικά με περιφρόνηση ή ψυχρότητα είναι πολύ πιθανό να υιοθετήσουν μια παρόμοια συμπεριφορά στις μελλοντικές τους σχέσεις)
- τη σύγχυση που δημιουργείται στο παιδί με τα «διπλά μηνύματα» που λαμβάνει με το να βιώνει καθημερινά να μένουν μαζί δύο άνθρωποι που θα ήθελαν ουσιαστικά να είναι χωριστά, να εισπράττει την ψυχρότητα και την έλλειψη συνοχής και ενσυναίσθησης.

Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι καλύτερα από το να αντιμετωπίσουμε τις όποιες δυσάρεστες συνέπειες ενός διαζυγίου είναι η πρόληψή του. Ένα άτομο που παντρεύεται για την οικονομική του εξασφάλιση, για κοινωνικούς λόγους ή για να ξεφύγει από μια δυσάρεστη κατάσταση στο πατρικό του σπίτι, σίγουρα έχει μεγάλες πιθανότητες να αντιμετωπίσει δυσκολίες στο γάμο του, οι οποίες μπορεί να καταλήξουν και στο χωρισμό.
Συμβαίνει όμως και σε ζευγάρια που παντρεύτηκαν από αμοιβαία αγάπη και η σχέση τους χαρακτηρίζεται από σεβασμό, αποδοχή και μοίρασμα, να αντιμετωπίσουν σε μια φάση της σχέσης τους δυσκολίες και προβλήματα για διάφορες αιτίες. Πολλές φορές μειώνεται τότε η δυνατότητα επικοινωνίας και το ζευγάρι απομακρύνεται όλο και περισσότερο. Σε τέτοιες περιπτώσεις έχει αποδειχτεί πολύ χρήσιμη η παρέμβαση ενός ειδικού ως «βοηθού επικοινωνίας» ο οποίος βοηθάει το ζευγάρι να ξαναβρεί τη δική του ισορροπία στη σχέση του. Αναπόσπαστη προϋπόθεση για μια συμβουλευτική / θεραπεία ζευγαριών αποτελεί η αμοιβαία θέληση του ζευγαριού για επένδυση στη σχέση τους. Γι' αυτό το λόγο είναι πολύ σημαντικό να απευθύνεται το ζευγάρι στον ειδικό στο αρχικό στάδιο των δυσκολιών τους και όχι όταν έχουν εξαντληθεί όλα τα περιθώρια βελτίωσης. Έτσι αυξάνονται κατά πολύ οι πιθανότητες να αναστραφεί και να διορθωθεί η κατάσταση.
Η συμβουλευτική ζεύγους δεν έχει όμως ως μοναδικό στόχο να παραμείνει μαζί το ζευγάρι. Μια έκβαση μπορεί να είναι επίσης η ώριμη απόφαση του ζευγαριού να χωρίσει έχοντας αποδεχτεί το τέλος της σχέσης τους και το διαζύγιο να αποτελεί την έσχατη λύση μετά από εξάντληση όλων των δυνατών τρόπων βελτίωσης της σχέσης του ζευγαριού. Ο χωρισμός μπορεί να είναι η λιγότερο κακή λύση σε μία δυσλειτουργική ή ακόμα και παθολογική οικογενειακή κατάσταση.
Συνεπώς υπάρχουν οι προϋποθέσεις, έτσι ώστε ο χωρισμός ενός ζευγαριού, με γνώμονα τον αμοιβαίο σεβασμό, να γίνει η αφετηρία για μια καλύτερη ζωή και των δυο τους, αλλά και των παιδιών τους.


Καρόλα Folle - Αλέπη
Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος