Ο μαθησιακές δυσκολίες είναι ένα πρόβλημα που δυσκολεύονται να κατανοήσουν και, συνεπώς, να δεχτούν και να αντιμετωπίσουν σωστά οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί. Έχουν εκπαιδευτικές, αλλά και ψυχολογικές και κοινωνικές προεκτάσεις, που επηρεάζουν κάθε πτυχή της προσωπικότητας και της εξέλιξης του παιδιού. Με απλά λόγια, το παιδί με Μ. Δ. εμφανίζει μιαν απροσδόκητη αποτυχία ή πολύ χαμηλή επίδοση στο σχολείο, που η ηλικία του, οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες και το νοητικό του επίπεδο δεν τις δικαιολογούν.
Τα είδη των μαθησιακών δυσκολιών
Υπάρχουν τριών ειδών Μ. Δ.:
* Ειδική μαθησιακή δυσκολία ανάγνωσης (δυσλεξία): είναι η πιο γνωστή από τις ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (ΕΜΔ). Εκδηλώνεται με μεγάλη δυσκολία στη αναγνωστική ικανότητα και στην κατανόηση. Η δυσλεξία δεν είναι διαταραχή της εκφοράς του λόγου, εκτός κι αν τυχαία συνυπάρχει.
* Ειδική μαθησιακή δυσκολία γραφής-γραπτής έκφρασης (δυσορθογραφία-δυσγραφία): είναι μια δυσκολία που αφορά τη γραπτή έκφραση και την ικανότητα για ορθογραφημένη γραφή.
* Ειδική μαθησιακή δυσκολία μαθηματικών (δυσαριθμησία): είναι μια σημαντική δυσκολία στην ανάπτυξη μαθηματικών δεξιοτήτων, η οποία δεν εξηγείται από την ηλικία του παιδιού, τις εκπαιδευτικές του ευκαιρίες και το νοητικό του επίπεδο.
Οι ΕΜΔ μπορεί να υπάρχουν όλες μαζί σ’ ένα παιδί ή μία από αυτές. Εμφανίζονται, όταν ένα παιδί πηγαίνει στο δημοτικό. Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες δεν έχουν σχέση με τη νοητική υστέρηση. Υπάρχει σοβαρό έλλειμμα στη φωνολογική ενημερότητα. Κατά 70% είναι οικογενείς και κληρονομούμενες. Είναι οργανικής αιτιολογίας. Εμφανίζονται σε αναλογία τέσσερα (4) αγόρια προς ένα (1) κορίτσι. Η συχνότητα εμφάνισης των ΕΜΔ είναι 7-10 % του μαθητικού πληθυσμού. Παιδιά με ΕΜΔ συναντά κανείς σε όλα τα κοινωνικο- οικονομικά στρώματα και σε όλες τις εθνότητες.
Τα χαρακτηριστικά των ΕΜΔ
Στην ανάγνωση:
Παραλείπουν, προσθέτουν, αντιμεταθέτουν, αντικαθιστούν γράμματα, συλλαβές, ακόμα και λέξεις.
Αργούν να κατακτήσουν τον μηχανισμό της ανάγνωσης σε σχέση με τους συμμαθητές τους. Διαβάζουν συλλαβιστά, κομπιαστά. Δεν έχουν ρυθμό στην ανάγνωση και δεν χρωματίζουν τη φωνή τους. Δυσκολεύονται να κρατήσουν τη σειρά που διαβάζουν και να επιστρέψουν από το τέλος της γραμμής στην αρχή της επόμενης. (Πηδάνε σειρές.) Συγχέουν γράμματα, συλλαβές και λέξεις που μοιάζουν οπτικά.
Δεν ανταποκρίνονται στα σημεία στίξης. Κάνουν καθρεπτική ανάγνωση. Για παράδειγμα, διαβάζουν ένα κείμενο στον ενεστώτα, ενώ αυτό είναι στον αόριστο. Κάνουν αρνητική προβλέπουσα ανάγνωση, δηλαδή μαντεύουν λανθασμένα λέξεις, παρασυρόμενα από την αρχική συλλαβή. Δυσκολεύονται στην ανάγνωση και στην προφορά ασυνήθιστων και πολυσύλλαβων λέξεων.
Στην κατανόηση κειμένου:
Μειωμένη κατανόηση κειμένου. Αδυναμία να οργανώσουν και να διατυπώσουν το νόημα του κειμένου που διάβασαν. Αδυνατούν να ανακαλέσουν τα πρόσωπα και τα γεγονότα που αναφέρονται στο κείμενο, και δεν μπορούν να τα βάλουν σε χρονολογική σειρά. Εμφανίζουν προβλήματα στην εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας.
Στη γραφή:
Παραλείπουν γράμματα και λέξεις. Αντικαθιστούν γράμματα και λέξεις που μοιάζουν ακουστικά και οπτικά. Προσθέτουν γράμματα, συλλαβές ή και λέξεις εκεί όπου δεν είναι απαραίτητο. Κάνουν αντιστροφές.
Δεν κρατάνε αποστάσεις μεταξύ των λέξεων. Δεν χρησιμοποιούν σημεία στίξης ή τα χρησιμοποιούν λάθος (παρατονίζουν). Κάνουν άσχημα γράμματα, τα γραπτά τους είναι δυσανάγνωστα και έχουν πολλές μουντζούρες.
Δεν τηρούν τους βασικούς ορθογραφικούς κανόνες. Δυσκολεύονται να αντιγράψουν σωστά, ειδικά από τον πίνακα, με αποτέλεσμα να μεταφέρουν ελλιπείς ή λανθασμένες τις πληροφορίες και τις οδηγίες του δασκάλου στο σπίτι.
Στη γραπτή έκφραση:
Αδυνατούν να διατυπώσουν γραπτώς τις σκέψεις τους. Τα γραπτά τους είναι φτωχά σε νοήματα, με περιορισμένο λεξιλόγιο και χωρίς εκφραστικά μέσα. Δεν τηρούν τους βασικούς συντακτικούς και ορθογραφικούς κανόνες.
Στα μαθηματικά:
Δυσκολεύονται να κάνουν αυτόματα βασικούς αριθμητικούς υπολογισμούς. Δυσκολεύονται να αριθμήσουν τους ζυγούς ή τους μονούς αριθμούς. Δυσκολεύονται να μετρήσουν ανάποδα. Δυσκολεύονται να μάθουν την ώρα, να πουν τους μήνες του έτους με τη σειρά, να διαβάσουν έναν χάρτη. Δυσκολεύονται στην ορθή στοίχιση των αριθμών και στην κατεύθυνση διεξαγωγής των πράξεων. Δεν θυμούνται τα κρατούμενα. Αδυνατούν να αναγνωρίσουν τα σύμβολα και τα πρόσημα. Δυσκολεύονται στην ανάγνωση και στην αντιγραφή αριθμών που μοιάζουν οπτικά. Αδυνατούν να απομνημονεύσουν την προπαίδεια. Δυσκολεύονται να κατανοήσουν τις μαθηματικές πράξεις. Δυσκολεύονται να χρησιμοποιήσουν μαθηματικούς όρους, να απομνημονεύσουν και να εφαρμόσουν μαθηματικούς κανόνες.
Η διάγνωση των ΕΜΔ
Δεν είναι απαραίτητο ένα παιδί που εμφανίζει κάποια από τα παραπάνω χαρακτηριστικά να έχει δυσλεξία, όπως επίσης δεν είναι απαραίτητο να συνυπάρχουν όλες οι παραπάνω ενδείξεις για ένα παιδί με δυσλεξία. Αν ένα παιδί της Β΄ Δημοτικού παρουσιάζει πολλά από τα παραπάνω συμπτώματα, τότε καλό θα είναι να απευθυνθείτε για έγκυρη και επίσημη αξιολόγηση των Μ. Δ. στους παρακάτω δημόσιους φορείς: στα Κέντρα Διάγνωσης, Αξιολόγησης και Υποστήριξης (ΚΔΑΥ) του Υπουργείου Παιδείας ή στα Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα του Υπουργείου Υγείας.
Μετά τη διάγνωση
Οι Μ. Δ. θεωρούνται διά βίου δυσκολίες και μπορεί να εμφανίζονται σε όλη την διάρκεια της ζωής του ατόμου. Παρά ταύτα, μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά, εφόσον οι μαθητές που έχουν τέτοια προβλήματα εντοπιστούν έγκαιρα (π.χ., στη Β΄ Δημοτικού) και βοηθηθούν συστηματικά. Η έγκαιρη αντιμετώπιση των Μ. Δ. προϋποθέτει σωστά ενημερωμένους γονείς και επαρκώς καταρτισμένους εκπαιδευτικούς.
Ένα παιδί με ΕΜΔ δεν προοδεύει: με επανάληψη της τάξης, με επανάληψη της ύλης, με ψυχολογική υποστήριξη και ψυχοθεραπεία μόνο, με περισσότερη προσοχή, αγάπη και κατανόηση μόνο, με το πέρασμα του χρόνου, με τιμωρία, με αυστηρότητα, με πίεση, με το να του αποδίδονται κατηγορίες και ευθύνες για να φιλοτιμηθεί. Η αντιμετώπιση των ΕΜΔ προϋποθέτει: συναισθηματική υποστήριξη του παιδιού, κατάλληλη ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση, εξατομικευμένη μαθησιακή βοήθεια, εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, συνεργασία γονιών και εκπαιδευτικών. Αυτά είναι δυνατόν να δώσουν σ’ ένα παιδί με Μ. Δ. την αισιοδοξία και τη δύναμη που χρειάζεται για να προγραμματίσει, να πετύχει τους στόχους του και να προχωρήσει στη ζωή του.
Τα είδη των μαθησιακών δυσκολιών
Υπάρχουν τριών ειδών Μ. Δ.:
* Ειδική μαθησιακή δυσκολία ανάγνωσης (δυσλεξία): είναι η πιο γνωστή από τις ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (ΕΜΔ). Εκδηλώνεται με μεγάλη δυσκολία στη αναγνωστική ικανότητα και στην κατανόηση. Η δυσλεξία δεν είναι διαταραχή της εκφοράς του λόγου, εκτός κι αν τυχαία συνυπάρχει.
* Ειδική μαθησιακή δυσκολία γραφής-γραπτής έκφρασης (δυσορθογραφία-δυσγραφία): είναι μια δυσκολία που αφορά τη γραπτή έκφραση και την ικανότητα για ορθογραφημένη γραφή.
* Ειδική μαθησιακή δυσκολία μαθηματικών (δυσαριθμησία): είναι μια σημαντική δυσκολία στην ανάπτυξη μαθηματικών δεξιοτήτων, η οποία δεν εξηγείται από την ηλικία του παιδιού, τις εκπαιδευτικές του ευκαιρίες και το νοητικό του επίπεδο.
Οι ΕΜΔ μπορεί να υπάρχουν όλες μαζί σ’ ένα παιδί ή μία από αυτές. Εμφανίζονται, όταν ένα παιδί πηγαίνει στο δημοτικό. Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες δεν έχουν σχέση με τη νοητική υστέρηση. Υπάρχει σοβαρό έλλειμμα στη φωνολογική ενημερότητα. Κατά 70% είναι οικογενείς και κληρονομούμενες. Είναι οργανικής αιτιολογίας. Εμφανίζονται σε αναλογία τέσσερα (4) αγόρια προς ένα (1) κορίτσι. Η συχνότητα εμφάνισης των ΕΜΔ είναι 7-10 % του μαθητικού πληθυσμού. Παιδιά με ΕΜΔ συναντά κανείς σε όλα τα κοινωνικο- οικονομικά στρώματα και σε όλες τις εθνότητες.
Τα χαρακτηριστικά των ΕΜΔ
Στην ανάγνωση:
Παραλείπουν, προσθέτουν, αντιμεταθέτουν, αντικαθιστούν γράμματα, συλλαβές, ακόμα και λέξεις.
Αργούν να κατακτήσουν τον μηχανισμό της ανάγνωσης σε σχέση με τους συμμαθητές τους. Διαβάζουν συλλαβιστά, κομπιαστά. Δεν έχουν ρυθμό στην ανάγνωση και δεν χρωματίζουν τη φωνή τους. Δυσκολεύονται να κρατήσουν τη σειρά που διαβάζουν και να επιστρέψουν από το τέλος της γραμμής στην αρχή της επόμενης. (Πηδάνε σειρές.) Συγχέουν γράμματα, συλλαβές και λέξεις που μοιάζουν οπτικά.
Δεν ανταποκρίνονται στα σημεία στίξης. Κάνουν καθρεπτική ανάγνωση. Για παράδειγμα, διαβάζουν ένα κείμενο στον ενεστώτα, ενώ αυτό είναι στον αόριστο. Κάνουν αρνητική προβλέπουσα ανάγνωση, δηλαδή μαντεύουν λανθασμένα λέξεις, παρασυρόμενα από την αρχική συλλαβή. Δυσκολεύονται στην ανάγνωση και στην προφορά ασυνήθιστων και πολυσύλλαβων λέξεων.
Στην κατανόηση κειμένου:
Μειωμένη κατανόηση κειμένου. Αδυναμία να οργανώσουν και να διατυπώσουν το νόημα του κειμένου που διάβασαν. Αδυνατούν να ανακαλέσουν τα πρόσωπα και τα γεγονότα που αναφέρονται στο κείμενο, και δεν μπορούν να τα βάλουν σε χρονολογική σειρά. Εμφανίζουν προβλήματα στην εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας.
Στη γραφή:
Παραλείπουν γράμματα και λέξεις. Αντικαθιστούν γράμματα και λέξεις που μοιάζουν ακουστικά και οπτικά. Προσθέτουν γράμματα, συλλαβές ή και λέξεις εκεί όπου δεν είναι απαραίτητο. Κάνουν αντιστροφές.
Δεν κρατάνε αποστάσεις μεταξύ των λέξεων. Δεν χρησιμοποιούν σημεία στίξης ή τα χρησιμοποιούν λάθος (παρατονίζουν). Κάνουν άσχημα γράμματα, τα γραπτά τους είναι δυσανάγνωστα και έχουν πολλές μουντζούρες.
Δεν τηρούν τους βασικούς ορθογραφικούς κανόνες. Δυσκολεύονται να αντιγράψουν σωστά, ειδικά από τον πίνακα, με αποτέλεσμα να μεταφέρουν ελλιπείς ή λανθασμένες τις πληροφορίες και τις οδηγίες του δασκάλου στο σπίτι.
Στη γραπτή έκφραση:
Αδυνατούν να διατυπώσουν γραπτώς τις σκέψεις τους. Τα γραπτά τους είναι φτωχά σε νοήματα, με περιορισμένο λεξιλόγιο και χωρίς εκφραστικά μέσα. Δεν τηρούν τους βασικούς συντακτικούς και ορθογραφικούς κανόνες.
Στα μαθηματικά:
Δυσκολεύονται να κάνουν αυτόματα βασικούς αριθμητικούς υπολογισμούς. Δυσκολεύονται να αριθμήσουν τους ζυγούς ή τους μονούς αριθμούς. Δυσκολεύονται να μετρήσουν ανάποδα. Δυσκολεύονται να μάθουν την ώρα, να πουν τους μήνες του έτους με τη σειρά, να διαβάσουν έναν χάρτη. Δυσκολεύονται στην ορθή στοίχιση των αριθμών και στην κατεύθυνση διεξαγωγής των πράξεων. Δεν θυμούνται τα κρατούμενα. Αδυνατούν να αναγνωρίσουν τα σύμβολα και τα πρόσημα. Δυσκολεύονται στην ανάγνωση και στην αντιγραφή αριθμών που μοιάζουν οπτικά. Αδυνατούν να απομνημονεύσουν την προπαίδεια. Δυσκολεύονται να κατανοήσουν τις μαθηματικές πράξεις. Δυσκολεύονται να χρησιμοποιήσουν μαθηματικούς όρους, να απομνημονεύσουν και να εφαρμόσουν μαθηματικούς κανόνες.
Η διάγνωση των ΕΜΔ
Δεν είναι απαραίτητο ένα παιδί που εμφανίζει κάποια από τα παραπάνω χαρακτηριστικά να έχει δυσλεξία, όπως επίσης δεν είναι απαραίτητο να συνυπάρχουν όλες οι παραπάνω ενδείξεις για ένα παιδί με δυσλεξία. Αν ένα παιδί της Β΄ Δημοτικού παρουσιάζει πολλά από τα παραπάνω συμπτώματα, τότε καλό θα είναι να απευθυνθείτε για έγκυρη και επίσημη αξιολόγηση των Μ. Δ. στους παρακάτω δημόσιους φορείς: στα Κέντρα Διάγνωσης, Αξιολόγησης και Υποστήριξης (ΚΔΑΥ) του Υπουργείου Παιδείας ή στα Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα του Υπουργείου Υγείας.
Μετά τη διάγνωση
Οι Μ. Δ. θεωρούνται διά βίου δυσκολίες και μπορεί να εμφανίζονται σε όλη την διάρκεια της ζωής του ατόμου. Παρά ταύτα, μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά, εφόσον οι μαθητές που έχουν τέτοια προβλήματα εντοπιστούν έγκαιρα (π.χ., στη Β΄ Δημοτικού) και βοηθηθούν συστηματικά. Η έγκαιρη αντιμετώπιση των Μ. Δ. προϋποθέτει σωστά ενημερωμένους γονείς και επαρκώς καταρτισμένους εκπαιδευτικούς.
Ένα παιδί με ΕΜΔ δεν προοδεύει: με επανάληψη της τάξης, με επανάληψη της ύλης, με ψυχολογική υποστήριξη και ψυχοθεραπεία μόνο, με περισσότερη προσοχή, αγάπη και κατανόηση μόνο, με το πέρασμα του χρόνου, με τιμωρία, με αυστηρότητα, με πίεση, με το να του αποδίδονται κατηγορίες και ευθύνες για να φιλοτιμηθεί. Η αντιμετώπιση των ΕΜΔ προϋποθέτει: συναισθηματική υποστήριξη του παιδιού, κατάλληλη ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση, εξατομικευμένη μαθησιακή βοήθεια, εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, συνεργασία γονιών και εκπαιδευτικών. Αυτά είναι δυνατόν να δώσουν σ’ ένα παιδί με Μ. Δ. την αισιοδοξία και τη δύναμη που χρειάζεται για να προγραμματίσει, να πετύχει τους στόχους του και να προχωρήσει στη ζωή του.
