Τα παιδιά έχουν ανάγκη να παίζουν. Μερικές φορές οι γονείς το ξεχνάμε. Τα παιδιά μας, όταν δεν πηγαίνουν σχολείο, μαθαίνουν αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, πιάνο, μπαλέτο, τένις, αλλά, για να τα προλάβουν όλα, ξεχνούν ότι είναι παιδιά. Και τότε πρέπει κάπως να το θυμούνται. Πρέπει να μάθουν να παίζουν. Και για να γίνει αυτό, πρέπει να τα αφήσουμε να παίζουν… Ας κάνουμε, λοιπόν, μιαν αρχή.
Από την Δήμητρα Μαυρίδου, σε συνεργασία με τη Διεπιστημονική Ομάδα Συμβουλευτικής Τηλεφωνικής Γραμμής «Γραμμή-Σύνδεσμος»
Η σημασία του παιχνιδιού στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού
Η προέλευση της λέξης παιχνίδι από τις λέξεις «παις», «παίζω», «παιδεία» υποδηλώνει την άμεση σχέση της με το παιδί, την ψυχαγωγία, την πνευματική καλλιέργεια και την εκπαίδευσή του. Για να θεωρήσουμε μια δραστηριότητα παιχνίδι, πρέπει να είναι ευχάριστη, να επιλέγεται αυθόρμητα και ελεύθερα από το παιδί, και να απαιτεί την ενεργό συμμετοχή του.
Αρχικά, τα μωρά έως 6 μηνών χαίρονται τα παιχνίδια με τον γονιό ή με το πρόσωπο που τα φροντίζει, μέσα από την ομιλία, τα χάδια, τις γκριμάτσες, το τραγούδι, τα μαλακά και υφασμάτινα παιχνίδια κ.ο.κ. Στη συνέχεια προστίθενται στα παιχνίδια τους βιβλία με εικόνες και κύβοι, ενώ αργότερα, στην ηλικία των 2 ετών περίπου, εμφανίζεται το συμβολικό παιχνίδι. (π.χ., τα παιδιά «παίζουν» τη μαμά, και η κούκλα είναι το μωρό τους). Λίγο αργότερα, τα παιδιά χρησιμοποιούν το δραματικό παιχνίδι, όπου υποδύονται διάφορους ρόλους που βλέπουν στο κοινωνικό τους περιβάλλον.
Στα παιδιά 3 έως 5 ετών σχηματίζουν συνήθως μεικτές ομάδες, χωρίς να νοιάζονται για το φύλο των άλλων παιδιών. Αργότερα, όμως, οι ομάδες δημιουργούνται κυρίως με παιδιά του ίδιου φύλου, τάση που θα κυριαρχεί έως τα μέσα περίπου της εφηβείας. Στα ομαδικά παιχνίδια, τα παιδιά έως και την ηλικία των 6 ετών επιδιώκουν να υπάρχει ένα μεγαλύτερο παιδί το οποίο θα έχει τον ρόλο του αρχηγού και θα κατευθύνει την ομάδα. Αργότερα, ωστόσο, μετά την ηλικία των 6 ετών, δεν επιθυμούν την ένταξη μεγαλύτερων παιδιών στην ομάδα τους, και προτιμούν να σχηματίζουν ηλικιακά ομοιογενείς ομάδες.
Στην ηλικία των 9 έως 14 ετών τα ομαδικά παιχνίδια βοηθούν τα παιδιά να ενταχθούν ομαλά στο κοινωνικό σύνολο.
Το παιχνίδι είναι η γλώσσα με την οποία τα παιδιά μπορούν να εκφράζονται, να δημιουργούν, να επικοινωνούν και να σχετίζονται. Μπορούν να εκφράσουν τη χαρά τους, την έντασή τους, ακόμα και να επεξεργαστούν τραυματικές καταστάσεις που αρχικά βίωσαν παθητικά. Για παράδειγμα, μπορεί το μικρό παιδί μετά την επίσκεψη στον παιδίατρο να παίξει με τα παιχνίδια-ιατρικά εργαλεία και να υποδύεται τον γιατρό, αναπαριστώντας την ιατρική εξέταση. Επίσης, με το παιχνίδι τα παιδιά επεξεργάζονται το άγνωστο ή το τρομακτικό. Μέσα στο προστατευτικό πλαίσιο του παιχνιδιού, το παιδί μπορεί να παίζει ρόλους, να εκφράζει συναισθήματα, όπως χαρά, λύπη, οργή και μίσος, χωρίς όμως να κυριεύεται από πανικό ή να χρειάζεται να χρησιμοποιήσει βία. Στο παιχνίδι, ένα παιδί μπορεί να φανταστεί, να δράσει, να αντιδράσει, να συμμετάσχει, να σκεφτεί, να ασκήσει τις αισθήσεις του, να αποκτήσει πλούσιες εμπειρίες, να εμπλουτίσει το συναίσθημά του, να σκεφτεί και να κρίνει. Το ομαδικό παιχνίδι είναι συναρπαστική εμπειρία για κάθε παιδί, έχει τους δικούς του κανόνες συμπεριφοράς και χαρακτηρίζεται από πνεύμα συνεργασίας και απ’ όλα εκείνα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την κοινωνικοποίηση του ατόμου. Με το παιχνίδι καλλιεργείται η αμοιβαία εκτίμηση, ο αλληλοσεβασμός, η συνεργασία, η δικαιοσύνη, η ειλικρίνεια, η αυτοπειθαρχία, η αυτοκυριαρχία, η υπομονή και η επιμονή.
Ο ρόλος του γονιού στο παιχνίδι είναι να προσπαθεί να ενθαρρύνει το παιδί του, να του παρέχει χώρο και χρόνο για να παίξει και να εκφραστεί, να του μαθαίνει διάφορα πράγματα και να συμμετέχει ευχάριστα, χωρίς να παρεμβαίνει, να διορθώνει ή να ασκεί κριτική στο παιδί, κάτι που θα περιορίσει τη χρήση της φαντασίας από εκείνο και θα μετατρέψει το παιχνίδι από ευχάριστη δραστηριότητα σε καταναγκασμό.
Ιnfo: «Η Συμβουλευτική Τηλεφωνική Γραμμή-Σύνδεσμος 801 801 1177 για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων» ξεκίνησε τη λειτουργία της τον Ιούνιο του 2005 με φορέα του προγράμματος την ΕΨΥΠΕ (Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου) και επιστημονικό υπεύθυνο τον αναπληρωτή καθηγητή Παιδοψυχιατρικής κ. Ι. Τσιάντη. Λειτουργεί υπό την εποπτεία και την επιχορήγηση του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Πρόκειται για την πρώτη συμβουλευτική τηλεφωνική γραμμή στην Ελλάδα που λειτουργεί με επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Λειτουργεί σε πανελλαδική εμβέλεια και στις κλήσεις απαντούν απευθείας επαγγελματίες ψυχικής υγείας και σύμβουλοι. Οι κλήσεις είναι ανώνυμες και εμπιστευτικές, και το κόστος για καθεμία από αυτές είναι μία αστική μονάδα. Λειτουργεί καθημερινά 9:30-20:30 και το Σάββατο 9:30-14:00.
Ο ρόλος της ομάδας
Της Αγγελικής Παρίου, ψυχολόγου-ομαδικής αναλύτριας, συντονίστριας ομάδων παιδιών-εφήβων-ενηλίκων- γονέων, επιστημονικής υπεύθυνου του Κέντρου Θεραπείας και Μάθησης «Ανάδραση»
Οι ομαδικές δραστηριότητες βοηθούν τα παιδιά να βιώσουν, να εξωτερικεύσουν και να εξετάσουν τις μεταξύ τους σχέσεις. Μέσα στις ομάδες τα παιδιά επικοινωνούν μεταξύ τους λεκτικά ή μέσω αντικειμένων, όπως ο πηλός, τα ζώα, η ζωγραφική, οι κούκλες, τα παιχνίδια, η μουσική, το θέατρο, μέσω παιχνιδιών ρόλων, συνεργατικής συνέντευξης, μέσα από τη δημιουργική έκφραση, τη χοροκίνηση, τα εικαστικά υλικά. Μέσα στις ομάδες τα παιδιά αποκτούν ενδιαφέροντα, βρίσκουν ιδέες, αποκτούν θάρρος, συνεργάζονται και διερευνούν τις σχέσεις τους με τα άλλα μέλη της ομάδας, αλλά και μαθαίνουν τρόπους να επιλύουν τις συγκρούσεις τους. Οι ομάδες αυτές, επίσης, εξασφαλίζουν συντρόφους για παιχνίδι. Η ομάδα ενθαρρύνει τη γνωστική, συναισθηματική και ψυχοκινητική δράση του παιδιού, αναδεικνύοντας ιδιαίτερα τα συναισθήματα. Προάγει την αυτογνωσία, την αίσθηση της αλληλεξάρτησης, της συνεργασίας και της συλλογικότητας. Προτρέπει την έρευνα, την ενεργοποίηση της φαντασίας και της δημιουργικότητας. Η συμμετοχή στη δημιουργία ομαδικών έργων ενισχύει την αίσθηση της συνοχής και του ανήκειν. Η ομάδα αποτελεί με τον καιρό μια ζεστή μητρική αγκαλιά, μέσα στην οποία το παιδί μπορεί να εκφράσει τον θυμό του, τη θλίψη του, τη χαρά του, να ενεργήσει ελεύθερα, χωρίς ανασφάλεια. Η ικανότητα στη χαρά είναι σημαντική διάσταση της συναισθηματικής νοημοσύνης, της νοημοσύνης της καρδιάς. Η ζωή δεν είναι μια συνεχής και ατέλειωτη ευτυχία, ούτε μπορούμε να αναζητάμε κάτι τέτοιο, αντίθετα μπορεί κάποιος να είναι χαρούμενος με απλά πράγματα. Χαρά υπάρχει απλώς και μόνο επειδή νιώθουμε ότι ζούμε, και είμαστε υπεύθυνοι για να μεταφέρουμε αυτό το μήνυμα στα παιδιά μας. Αυτό το κάνουμε και στις ομάδες παιδιών.
Από την Δήμητρα Μαυρίδου, σε συνεργασία με τη Διεπιστημονική Ομάδα Συμβουλευτικής Τηλεφωνικής Γραμμής «Γραμμή-Σύνδεσμος»
Η σημασία του παιχνιδιού στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού
Η προέλευση της λέξης παιχνίδι από τις λέξεις «παις», «παίζω», «παιδεία» υποδηλώνει την άμεση σχέση της με το παιδί, την ψυχαγωγία, την πνευματική καλλιέργεια και την εκπαίδευσή του. Για να θεωρήσουμε μια δραστηριότητα παιχνίδι, πρέπει να είναι ευχάριστη, να επιλέγεται αυθόρμητα και ελεύθερα από το παιδί, και να απαιτεί την ενεργό συμμετοχή του.
Αρχικά, τα μωρά έως 6 μηνών χαίρονται τα παιχνίδια με τον γονιό ή με το πρόσωπο που τα φροντίζει, μέσα από την ομιλία, τα χάδια, τις γκριμάτσες, το τραγούδι, τα μαλακά και υφασμάτινα παιχνίδια κ.ο.κ. Στη συνέχεια προστίθενται στα παιχνίδια τους βιβλία με εικόνες και κύβοι, ενώ αργότερα, στην ηλικία των 2 ετών περίπου, εμφανίζεται το συμβολικό παιχνίδι. (π.χ., τα παιδιά «παίζουν» τη μαμά, και η κούκλα είναι το μωρό τους). Λίγο αργότερα, τα παιδιά χρησιμοποιούν το δραματικό παιχνίδι, όπου υποδύονται διάφορους ρόλους που βλέπουν στο κοινωνικό τους περιβάλλον.
Στα παιδιά 3 έως 5 ετών σχηματίζουν συνήθως μεικτές ομάδες, χωρίς να νοιάζονται για το φύλο των άλλων παιδιών. Αργότερα, όμως, οι ομάδες δημιουργούνται κυρίως με παιδιά του ίδιου φύλου, τάση που θα κυριαρχεί έως τα μέσα περίπου της εφηβείας. Στα ομαδικά παιχνίδια, τα παιδιά έως και την ηλικία των 6 ετών επιδιώκουν να υπάρχει ένα μεγαλύτερο παιδί το οποίο θα έχει τον ρόλο του αρχηγού και θα κατευθύνει την ομάδα. Αργότερα, ωστόσο, μετά την ηλικία των 6 ετών, δεν επιθυμούν την ένταξη μεγαλύτερων παιδιών στην ομάδα τους, και προτιμούν να σχηματίζουν ηλικιακά ομοιογενείς ομάδες.
Στην ηλικία των 9 έως 14 ετών τα ομαδικά παιχνίδια βοηθούν τα παιδιά να ενταχθούν ομαλά στο κοινωνικό σύνολο.
Το παιχνίδι είναι η γλώσσα με την οποία τα παιδιά μπορούν να εκφράζονται, να δημιουργούν, να επικοινωνούν και να σχετίζονται. Μπορούν να εκφράσουν τη χαρά τους, την έντασή τους, ακόμα και να επεξεργαστούν τραυματικές καταστάσεις που αρχικά βίωσαν παθητικά. Για παράδειγμα, μπορεί το μικρό παιδί μετά την επίσκεψη στον παιδίατρο να παίξει με τα παιχνίδια-ιατρικά εργαλεία και να υποδύεται τον γιατρό, αναπαριστώντας την ιατρική εξέταση. Επίσης, με το παιχνίδι τα παιδιά επεξεργάζονται το άγνωστο ή το τρομακτικό. Μέσα στο προστατευτικό πλαίσιο του παιχνιδιού, το παιδί μπορεί να παίζει ρόλους, να εκφράζει συναισθήματα, όπως χαρά, λύπη, οργή και μίσος, χωρίς όμως να κυριεύεται από πανικό ή να χρειάζεται να χρησιμοποιήσει βία. Στο παιχνίδι, ένα παιδί μπορεί να φανταστεί, να δράσει, να αντιδράσει, να συμμετάσχει, να σκεφτεί, να ασκήσει τις αισθήσεις του, να αποκτήσει πλούσιες εμπειρίες, να εμπλουτίσει το συναίσθημά του, να σκεφτεί και να κρίνει. Το ομαδικό παιχνίδι είναι συναρπαστική εμπειρία για κάθε παιδί, έχει τους δικούς του κανόνες συμπεριφοράς και χαρακτηρίζεται από πνεύμα συνεργασίας και απ’ όλα εκείνα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την κοινωνικοποίηση του ατόμου. Με το παιχνίδι καλλιεργείται η αμοιβαία εκτίμηση, ο αλληλοσεβασμός, η συνεργασία, η δικαιοσύνη, η ειλικρίνεια, η αυτοπειθαρχία, η αυτοκυριαρχία, η υπομονή και η επιμονή.
Ο ρόλος του γονιού στο παιχνίδι είναι να προσπαθεί να ενθαρρύνει το παιδί του, να του παρέχει χώρο και χρόνο για να παίξει και να εκφραστεί, να του μαθαίνει διάφορα πράγματα και να συμμετέχει ευχάριστα, χωρίς να παρεμβαίνει, να διορθώνει ή να ασκεί κριτική στο παιδί, κάτι που θα περιορίσει τη χρήση της φαντασίας από εκείνο και θα μετατρέψει το παιχνίδι από ευχάριστη δραστηριότητα σε καταναγκασμό.
Ιnfo: «Η Συμβουλευτική Τηλεφωνική Γραμμή-Σύνδεσμος 801 801 1177 για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων» ξεκίνησε τη λειτουργία της τον Ιούνιο του 2005 με φορέα του προγράμματος την ΕΨΥΠΕ (Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου) και επιστημονικό υπεύθυνο τον αναπληρωτή καθηγητή Παιδοψυχιατρικής κ. Ι. Τσιάντη. Λειτουργεί υπό την εποπτεία και την επιχορήγηση του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Πρόκειται για την πρώτη συμβουλευτική τηλεφωνική γραμμή στην Ελλάδα που λειτουργεί με επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Λειτουργεί σε πανελλαδική εμβέλεια και στις κλήσεις απαντούν απευθείας επαγγελματίες ψυχικής υγείας και σύμβουλοι. Οι κλήσεις είναι ανώνυμες και εμπιστευτικές, και το κόστος για καθεμία από αυτές είναι μία αστική μονάδα. Λειτουργεί καθημερινά 9:30-20:30 και το Σάββατο 9:30-14:00.
Ο ρόλος της ομάδας
Της Αγγελικής Παρίου, ψυχολόγου-ομαδικής αναλύτριας, συντονίστριας ομάδων παιδιών-εφήβων-ενηλίκων- γονέων, επιστημονικής υπεύθυνου του Κέντρου Θεραπείας και Μάθησης «Ανάδραση»
Οι ομαδικές δραστηριότητες βοηθούν τα παιδιά να βιώσουν, να εξωτερικεύσουν και να εξετάσουν τις μεταξύ τους σχέσεις. Μέσα στις ομάδες τα παιδιά επικοινωνούν μεταξύ τους λεκτικά ή μέσω αντικειμένων, όπως ο πηλός, τα ζώα, η ζωγραφική, οι κούκλες, τα παιχνίδια, η μουσική, το θέατρο, μέσω παιχνιδιών ρόλων, συνεργατικής συνέντευξης, μέσα από τη δημιουργική έκφραση, τη χοροκίνηση, τα εικαστικά υλικά. Μέσα στις ομάδες τα παιδιά αποκτούν ενδιαφέροντα, βρίσκουν ιδέες, αποκτούν θάρρος, συνεργάζονται και διερευνούν τις σχέσεις τους με τα άλλα μέλη της ομάδας, αλλά και μαθαίνουν τρόπους να επιλύουν τις συγκρούσεις τους. Οι ομάδες αυτές, επίσης, εξασφαλίζουν συντρόφους για παιχνίδι. Η ομάδα ενθαρρύνει τη γνωστική, συναισθηματική και ψυχοκινητική δράση του παιδιού, αναδεικνύοντας ιδιαίτερα τα συναισθήματα. Προάγει την αυτογνωσία, την αίσθηση της αλληλεξάρτησης, της συνεργασίας και της συλλογικότητας. Προτρέπει την έρευνα, την ενεργοποίηση της φαντασίας και της δημιουργικότητας. Η συμμετοχή στη δημιουργία ομαδικών έργων ενισχύει την αίσθηση της συνοχής και του ανήκειν. Η ομάδα αποτελεί με τον καιρό μια ζεστή μητρική αγκαλιά, μέσα στην οποία το παιδί μπορεί να εκφράσει τον θυμό του, τη θλίψη του, τη χαρά του, να ενεργήσει ελεύθερα, χωρίς ανασφάλεια. Η ικανότητα στη χαρά είναι σημαντική διάσταση της συναισθηματικής νοημοσύνης, της νοημοσύνης της καρδιάς. Η ζωή δεν είναι μια συνεχής και ατέλειωτη ευτυχία, ούτε μπορούμε να αναζητάμε κάτι τέτοιο, αντίθετα μπορεί κάποιος να είναι χαρούμενος με απλά πράγματα. Χαρά υπάρχει απλώς και μόνο επειδή νιώθουμε ότι ζούμε, και είμαστε υπεύθυνοι για να μεταφέρουμε αυτό το μήνυμα στα παιδιά μας. Αυτό το κάνουμε και στις ομάδες παιδιών.
